Ung thư biết sớm trị lành

Loài người nặng gánh ung thư

Từ năm 2002 Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ghi nhận gánh nặng ung thư toàn cầu (gọi là Globocan). Từ 2002 - 2020, tỷ lệ mắc ung thư có sự gia tăng từ từ. Người ta quy cho sự gia tăng dân số toàn cầu, lão hóa của loài người và tình trạng ô nhiễm môi trường sống.

Gánh nặng toàn cầu

Theo Globocan 2020, tổng số ca mắc ung thư mới: 19,29 triệu. Tổng số ca chết: 9,95 triệu. Đàn ông (10,06 triệu ca) thường gặp các ung thư phổi (14,3%), tuyến tiền liệt (14,1%), ruột già (10,6%), dạ dày (7,1%) và gan (6,3%). 

Phụ nữ (9,22 triệu ca) thường gặp các ung thư vú (24,5%), ruột già (9,4%), phổi (8,4%), cổ tử cung (6,5%) và tuyến giáp (4,9%). Tổng số người bệnh sống còn 5 năm (sau chẩn đoán) là 50,5 triệu người.

Gánh nặng riêng ta

Globocan 2020 Việt Nam. Tổng số người mới mắc là 182.563, với xuất độ 158,6 /100.000 nghĩa là cứ 100.000 dân thì có 158,6 ca mới. Tổng số tử vong là 122.690 với tỉ lệ 105,6 /100.000. Tổng số người bệnh sống còn 5 năm (sau chẩn đoán) là 353.826 người.

Đàn ông (98.916 ca) thường gặp 5 loại gồm ung thư gan (20,5%), phổi (18,9%), dạ dày (11,2%), ruột già (9,0%) và tuyến tiền liệt (6,3%). Phụ nữ (83.647 ca), thường gặp 5 loại ung thư: vú (25,8%), phổi (9,1%), ruột già (9,0%), dạ dày (8,2%), gan (7,4%).

Sao cho nhẹ gánh ung thư

Chiến lược của WHO

Phòng ngừa. Khoảng 40% các ung thư có thể phòng tránh được. Phát hiện sớm lúc còn khả năng trị khỏi rất cao (chẳng hạn ung thư cổ tử cung và vú). Điều trị nhằm trị khỏi bệnh, kéo dài đời sống và cải thiện chất lượng sống sau đó. Chăm sóc giảm nhẹ giúp làm giảm triệu chứng, nâng đỡ tâm lý cho bệnh nhân cùng gia đình và chăm sóc nâng đỡ.

Sao cho nhẹ gánh ung thư
Người người chung sức chung lòng mới xong

Ung thư là gì?

Trên một trăm loại ung thư có chung vài đặc tính cơ bản quan trọng. Có thể phát sinh ở bất cứ tế bào nào trong cơ thể, từ các tế bào bất thường tăng trưởng quá đà và lan tràn khắp cơ thể.

Mọc ra từ đột biến gen

Các tế bào ung thư phát sinh từ các đột biến gen (các hư hại của phân tử DNA) do phơi nhiễm với cái gì đó trong môi trường sống, như khói thuốc lá, các virút, các bức xạ... Các tế bào ung thư tiếp tục sinh sôi tăng trưởng, thoát khỏi cái chết an bài, trở nên bất tử. 

Lan tràn khắp chốn, hoành hành khắp nơi

Hàng tỉ tỉ các tế bào ung thư tích tụ lại thành bướu (u) hay khối bướu (khối u). Từ bướu gốc, các tế bào ung thư, đến đè ép và phá hủy các mô lân cận.

Tách khỏi bướu gốc, các tế bào ung thư trôi nổi theo dòng lymphô hoặc theo dòng máu lan tràn khắp cơ thể. Vài tế bào sinh sôi tạo ra các ổ mới trong cơ thể. Đó là các ổ di căn. Thí dụ ung thư vú đến các hạch nách cùng bên là di căn hạch vùng, còn lan tràn đến phổi, gan, xương và não... là các di căn xa. Ung thư lần lần nắm quyền chủ động, tàn hại cơ thể cho đến tử vong.

Đánh giá mức lan tràn

Bác sĩ xếp ung thư theo mức độ từ nhẹ đến nặng theo 4 giai đoạn:

Con cua biểu tượng ung thư

Hippocrates (460 - 370 tr CN) cha đẻ của y học dùng hình ảnh con cua để mô tả một khối bướu (khối u). Tiếng Hy Lạp Karkinos (hay carcinos hoặc carcinoma) có nghĩa là con cua. Thầy thuốc La Mã Celcius (28-50 Tr CN), chuyển Karkinos sang cancer (từ La tinh).

Oncology - Ung bướu học

Từ oncology (tiếng Anh) chỉ ngành nghiên cứu các khối bướu (lành và ác). Đề xuất chuyển từ Oncology sang tiếng Việt là Ung bướu học (Nguyễn Chấn Hùng).

Phòng ngừa ung thư

Ung thư ngừa được bạn ơi
Ơ hờ bệnh nhập đổ là trời kêu

Không phải trời kêu

Đã biết nhiều nguyên nhân của ung thư. 
Chỉ có khoảng 5 - 10% là do di truyền. Hầu hết ung thư (khoảng 90%) phát xuất từ những gì con người phơi nhiễm trong môi trường sống...

+ Khói thuốc lá gây 15 loại ung thư. Sát thủ cận kề gây 1/3 gánh nặng ung thư.
+ Dinh dưỡng và nếp sống. Ăn không lành, thiếu vận động, béo phì, ít rau trái tươi, ít chất xơ, bia rượu gây 1/3 gánh nặng ung thư. 
+ Bệnh nhiễm, sát thủ vô hình gây 1/5 gánh nặng ung thư: virút HBV, HCV gây ung thư gan, virút HPV gây ung thư cổ tử cung, vi khuẩn H. pylori gây ung thư dạ dày. 

Ung thư ngừa được

Liên hợp Quốc tế Chống Ung thư (UICC) đã có thông điệp nhấn mạnh: có thể phòng ngừa 40% ung thư trên toàn cầu, chủ yếu là tránh xa khói thuốc, giữ nếp sống tốt và phòng tránh các bệnh nhiễm.

Phát hiện bệnh sớm

Qua thăm khám sức khỏe định kỳ có thể rà tìm biết sớm các ung thư vú, cổ tử cung, ruột già (đại - trực tràng), tuyến tiền liệt, miệng, da và tuyến giáp. Phải lưu ý một số triệu chứng báo động khi bệnh mới chớm.

Tầm soát ung thư

Rà tìm biết bệnh thật sớm khi chưa thấy triệu chứng

Đặc biệt lưu ý:

• Phụ nữ tầm soát ung thư vú và ung thư cổ tử cung.
• Đàn ông chú ý ung thư tuyến tiền liệt từ tuổi 50 (xét nghiệm PSA), nghiện thuốc lá nặng hoặc đã bỏ hút coi chừng ung thư phổi từ 40 tuổi.
• Cả nam lẫn nữ. Ai có nguy cơ cao (viêm gan virút B và C), từ 40 tuổi nên kiểm tra gan. Có bệnh sử viêm loét dạ dày, xét nghiệm vi khuẩn H. pylori. Từ 50 tuổi bác sĩ tư vấn kiểm tra ruột già (soi đại - trực tràng).

Cảnh giác các triệu chứng báo động

Có trên trăm loại ung thư, mỗi thứ trổ bệnh một kiểu. Gom gọn các triệu chứng để nhắc nhỡ mọi người không nên ỷ y bỏ lỡ bệnh sớm.

Đừng “phát hoảng” lên, vì phần lớn không phải là ung thư đâu. Nên đi khám bác sĩ. Nên nhớ ung thư biết sớm trị lành.

Làm sao định bệnh

Người bệnh và thầy thuốc

Người bệnh cho biết vài triệu chứng tổng quát hoặc vài triệu chứng chức năng nào đó. Thầy thuốc thăm hỏi và khám kỹ hơn.
Bác sĩ khám lâm sàng nghe, gõ, sờ nắn thật tỉ mỉ và phải nhờ các xét nghiệm cận lâm sàng.

Các xét nghiệm máu (các xét nghiệm sinh học)

Thử máu có thể giúp: biết bệnh bạch cầu (ung thư máu), đo lượng PSA tìm ung thư tuyến tiền liệt, đo AFP để xác định ung thư gan, lượng CEA giúp theo dõi ung thư ruột, đo CA125 và HE4 rà ung thư buồng trứng. Tuy nhiên riêng các xét nghiệm loại này không giúp xác định ung thư, mà cần các xét nghiệm khác để định rõ bệnh.

Mắt thần y học

Y học ngày nay có mắt thần
Nhìn sâu nhìn suốt thấy ung thư

Ngày càng có thêm nhiều cách định rõ bệnh.

• Nội soi. Họng, thanh quản, cuống phổi, dạ dày, ruột già, bọng đái... đều có thể được khám với dụng cụ nội soi.
• Chẩn đoán hình ảnh. Hết sức có giá trị trong việc phát hiện ung thư.
  Cắt lớp điện toán (chụp CT), cộng hưởng từ (chụp MRI), kết hợp PET/CT. Máy nhũ ảnh, máy siêu âm.
• Xét nghiệm các đột biến gen. Thật thần kỳ! Mới đây, có các xét nghiệm biết được các đột biến gen của nhiều loại tế bào ung thư (phổi, vú, ruột già...) giúp thầy thuốc chọn các thuốc sinh học phù hợp.
• Xét nghiệm các chốt kiểm miễn dịch (CTLA4, PD1 và PD-L1, PD-L2)

Chẩn đoán bệnh học (giải phẫu bệnh)

Sinh thiết giúp chẩn đoán căn bệnh chính xác nhất. Việc điều trị chủ yếu tùy thuộc vào kết quả này.

Rất mừng có sự bùng nổ về điều trị

Thầy thuốc lành nghề, tay dao vững vàng, máy xạ trị hiện đại, nhiều thuốc đặc trị hiệu quả, liệu pháp trúng đích nở rộ và liệu pháp miễn dịch nhiều hứa hẹn. Phối hợp nhuần nhuyễn các kiểu điều trị vốn có và hiện đại hiệu quả ngày càng tốt hơn cho người bệnh.

Lưỡi dao Tia xạ Thuốc men
Có thêm Sinh trị hài hòa tối ưu

Nhiều thành tựu về điều trị

Tùy loại ung thư, tùy giai đoạn bệnh mà lựa phương pháp điều trị (phẫu trị, xạ trị, hóa trị, sinh trị...) và phối hợp nhuần nhuyễn các cách trị này.

Nguồn tư liệu: GS.BS NGUYỄN CHẤN HÙNG