Nhậu nhiều, cần tầm soát bệnh gì?

Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi BS. Bùi Lê Nhật Tiên - Chuyên khoa Y học Dự phòng - Khoa nội tổng quát, Bernard Healthcare.

Rượu bia ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

Đối với rượu, thành phần chính là cồn, cụ thể là ethanol. Khi uống với lượng vừa phải, ethanol có thể khiến người ta cảm thấy lâng lâng, vui vẻ, dễ dàng giao tiếp, gần gũi hơn. Đó là một trong những lý do khiến nhiều người thích uống rượu bia. 

Tuy nhiên, nếu uống quá liều, rượu sẽ gây ra tình trạng say xỉn, tổn thương tế bào thần kinh. Nếu sử dụng kéo dài dẫn đến nghiện rượu mạn tính, nó có thể gây ra nhiều hệ lụy khác như tổn hại gan, dạ dày, ảnh hưởng đến sinh sản và gây ra nhiều vấn đề về lối sống, xã hội.

Một chất chuyển hóa quan trọng khác là acetaldehyde - sản phẩm chuyển hóa từ ethanol tại gan nhờ enzyme. Acetaldehyde đã được nghiên cứu và chứng minh là một trong những chất sinh ung, có khả năng gây ung thư. Loại ung thư thường gặp là ung thư gan, ngoài ra còn làm tăng nguy cơ ung thư tại các cơ quan khác như dạ dày, đại tràng, hầu họng,... Acetaldehyde cũng là nguyên nhân gây ra nhiều triệu chứng khó chịu cấp tính như đỏ người, nóng bừng mặt, say xỉn, nôn ói,...

Bên cạnh đó, trong rượu còn có thể chứa nhiều hóa chất và phụ gia khác. Tùy loại rượu, có thể có chất bảo quản, vi sinh vật, phụ phẩm,... Đáng lo ngại là các loại rượu giả, rượu công nghiệp pha chế không đúng quy chuẩn, có thể gây ngộ độc, đặc biệt là ngộ độc methanol, loại thường được cảnh báo trên báo đài vì có thể gây mù hoặc tử vong.

Về bia, tuy cũng chứa cồn nhưng khác với rượu ở một số điểm. Bia có hàm lượng carbonhydrat cao. Ví dụ, một lon bia 330ml có thể cung cấp lượng calo tương đương 1-2 chén cơm. Trong khi đó, người uống bia thường không chỉ uống một lon mà uống nhiều lon mỗi lần. Lượng calo này được gọi là “calo rỗng” chỉ sinh năng lượng mà không có chất dinh dưỡng, nên có thể gây tích lũy mỡ, dẫn đến béo phì, thừa cân, gan nhiễm mỡ,...

Ngoài ra, quá trình lên men sản xuất bia còn sinh ra purin. Purin này khi vào cơ thể có thể làm tăng axit uric - một yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh gout. Đây là lý do vì sao rượu bia được xem là yếu tố góp phần gây ra bệnh gout phổ biến hiện nay.

Khi uống nhiều rượu bia, gan sẽ bị ảnh hưởng như thế nào?

Lá gan là cơ quan đảm nhận rất nhiều chức năng quan trọng, trong đó có chức năng giải độc và bảo vệ cơ thể. Gan cùng với thận là hai cơ quan chủ lực trong việc lọc thải độc tố ra khỏi cơ thể. Đa số các chất có trong rượu bia, điển hình là ethanol (cồn), sẽ được chuyển hóa qua gan. Tại gan, ethanol sẽ được các enzyme chuyển hóa thành các chất ít độc hoặc không độc. Tuy nhiên, trong quá trình chuyển hóa đó, cũng hình thành những chất trung gian độc hại như acetaldehyde (anahit), gây hại cho cơ thể trước khi tiếp tục được phân giải.

Quá trình gan liên tục phải xử lý các chất độc này khiến cơ quan này dễ bị tổn thương, dẫn đến các bệnh lý như viêm gan do rượu, sơ gan do rượu. Ngoài ra, khi uống bia rượu nhiều kết hợp với việc ăn quá nhiều thực phẩm giàu năng lượng (mồi nhậu), cơ thể bị dư thừa calo. Gan lúc này phải tiếp tục hoạt động để chuyển hóa lượng dư thừa đó, dẫn đến tình trạng tích tụ mỡ và axit béo, gây gan nhiễm mỡ. Về lâu dài, tình trạng này có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ, một phần có thể chuyển thành sơ gan và làm rối loạn chuyển hóa trong cơ thể.

Quan trọng hơn, cơ thể không chỉ bị ảnh hưởng riêng tại gan mà còn chịu tác động dây chuyền đến nhiều cơ quan khác. Các mối liên kết giữa các cơ quan trong cơ thể rất phức tạp, nên khi gan bị tổn thương nặng, những hệ lụy kéo theo là rất lớn.

Một điều đặc biệt ở gan là dù bị tổn thương, gan vẫn âm thầm hoạt động và rất hiếm khi “kêu cứu”. Chỉ khi chức năng gan suy giảm còn khoảng 10-20% và tổn thương đã không thể phục hồi, các triệu chứng mới bắt đầu biểu hiện rõ rệt. Lúc đó, tình trạng đã trở nên nghiêm trọng. Vì vậy, rất nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện ra tổn thương gan khi đã xuất hiện các dấu hiệu rõ ràng và thường thì đã quá muộn. 

Đối với một người có tiền sử dùng rượu bia lâu năm (5-10 năm) thì dễ mắc phải các bệnh gì?

Khi một người có tiền sử sử dụng rượu bia lâu năm, khoảng từ 5 đến 10 năm, thì nguy cơ mắc nhiều bệnh lý là rất cao. Theo các số liệu nghiên cứu, mức độ ảnh hưởng của rượu bia tùy thuộc vào liều lượng sử dụng và cách thức tiêu thụ - từ mức độ vừa phải, đến say xỉn, rồi nghiện cấp tính hay mạn tính. Đặc biệt, ở những người uống rượu bia dài hạn kèm theo lối sống không lành mạnh, cơ thể có thể bị ảnh hưởng toàn diện từ trên xuống dưới.

• Trước hết là hệ thần kinh trung ương và ngoại biên

Rượu bia có thể gây tổn thương não và hệ thần kinh thông qua nhiều cơ chế, phổ biến nhất là do rượu cản trở việc hấp thu vitamin nhóm B. Khi thiếu dưỡng chất, các tế bào thần kinh bị tổn thương, dẫn đến các triệu chứng như yếu cơ, run tay chân, lú lẫn, suy giảm trí nhớ, và trong nhiều trường hợp là nghiện rượu.

• Thứ hai là hệ tim mạch và chuyển hóa

Rượu bia làm tăng huyết áp, có thể khởi phát rung nhĩ, gây bệnh cơ tim do rượu. Về chuyển hóa, rượu là nguyên nhân của hàng loạt vấn đề như viêm gan do rượu, gan nhiễm mỡ, sơ gan, rối loạn mỡ máu, thừa cân, béo phì, kháng insulin, tăng nguy cơ đái tháo đường. Gần như tất cả các rối loạn thuộc hệ chuyển hóa đều có thể bị ảnh hưởng khi sử dụng rượu bia kéo dài.

• Thứ ba là hệ tiêu hóa, đặc biệt là dạ dày và đại tràng. 

Rượu bia có thể gây viêm loét dạ dày cấp tính, sau đó chuyển thành viêm loét mạn tính, đây là tiền đề dẫn tới ung thư. Tại đại tràng, có thể gặp viêm đại tràng do rượu, viêm loét đại tràng, hội chứng ruột kích thích, thậm chí cả rối loạn ở ruột non.

• Thứ tư là hệ sinh sản, đặc biệt ở nam giới

Rượu bia gây suy giảm hormone sinh dục nam, dẫn đến béo phì, giảm chức năng sinh lý, giảm khả năng sinh sản và làm tăng nguy cơ vô sinh.

• Thứ năm, rượu bia là yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư

Trong rượu có chứa các chất sinh ung, làm tăng khả năng xuất hiện các loại ung thư như ung thư bao tử, đại tràng, gan, vòm họng, thực quản,...

Việc uống rượu bia không chỉ tác động đến sức khỏe cá nhân mà còn ảnh hưởng đến gia đình, bạn bè, các mối quan hệ xã hội. Tình trạng say xỉn dễ dẫn đến xung đột, đổ vỡ trong quan hệ cá nhân. Đáng lo ngại nhất là tai nạn giao thông - hậu quả không cần đến 5 hay 10 năm mà có thể xảy ra chỉ sau một phút bất cẩn, dẫn đến tàn phế hoặc tử vong cho chính người uống hoặc người khác.

Vì sao uống bia nhiều dễ dẫn đến “bụng bia”? Khi ngừng uống rượu bia thì “bụng bia” có xẹp xuống không?

Trong cuộc sống hằng ngày, nhiều nam giới trung niên có đặc thù công việc thường xuyên phải uống rượu bia khi tiếp khách, từ đó dẫn đến tình trạng mà chúng ta vẫn gọi là “bụng bia”. Thực chất, “bụng bia” là biểu hiện của một rối loạn chuyển hóa mà chúng ta cần đặc biệt lưu tâm trong xã hội hiện nay.

Cơ chế gây ra tình trạng này có thể do nhiều yếu tố phối hợp, nhưng có một số điểm chính:

Thứ nhất, khi uống rượu bia, cồn sẽ được ưu tiên chuyển hóa qua gan. Khi gan phải tập trung chuyển hóa cồn, các chất khác như axit béo không được xử lý hiệu quả và bắt đầu tích lũy lại trong cơ thể.

Thứ hai, một lon bia đã chứa lượng calo rỗng gần tương đương một đến hai chén cơm, trong khi người uống thường không chỉ dừng lại ở một lon mà uống nhiều lon liên tục. Cùng lúc đó, họ thường ăn kèm các món “mồi nhắm” giàu năng lượng, dẫn đến dư thừa calo. Điều này góp phần gây rối loạn chuyển hóa, đặc biệt là tích tụ mỡ và gây gan nhiễm mỡ. Về lâu dài, rối loạn chuyển hóa sẽ trở nên trầm trọng hơn, kéo theo các vấn đề như rối loạn mỡ máu và tích lũy mảng xơ vữa trong lòng mạch máu.

Riêng với “bụng bia”, người ta thấy phần mỡ tích tụ trong khu vực này là loại mỡ nội tạng - một dạng mỡ đặc trưng khó giảm hơn so với mỡ ở vùng cơ hay dưới da. Các tế bào mỡ này phình to ra và bám xung quanh các cơ quan nội tạng trong ổ bụng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng chuyển hóa và sức khỏe tổng thể.

Thêm vào đó, những người thường xuyên uống rượu bia cũng thường có tính chất công việc bận rộn, phải giao tiếp nhiều, ít có thời gian vận động. Việc thiếu vận động dẫn đến không tiêu hao năng lượng, khiến lượng calo dư thừa tiếp tục tích lũy trong cơ thể. Tất cả những yếu tố trên góp phần hình thành và duy trì tình trạng “bụng bia”.

Uống rượu bia: Như thế nào có lợi và như thế nào có hại?

Thực tế, rượu bia không phải là thứ mới mẻ mà đã xuất hiện từ hàng ngàn năm trước (khoảng 1.000 đến 2.000 năm) và gắn liền với quá trình phát triển của xã hội, văn hóa loài người.

Khoảng 50 năm trước, đã có một nghiên cứu quy mô lớn tổng hợp dữ liệu toàn cầu về việc tiêu thụ rượu bia. Kết luận lúc đó là: không uống là tốt nhất và nếu có uống thì nên uống càng ít càng tốt. Tuy nhiên, một số nghiên cứu gần đây đã cập nhật hơn, cho thấy nếu uống đúng cách, đúng liều lượng, rượu bia vẫn có thể mang lại một số lợi ích nhất định cho sức khỏe.

• Ở nam giới, không nên quá hai đơn vị cồn mỗi ngày
• Ở nữ giới, không quá một đơn vị cồn mỗi ngày

Để dễ hiểu, có thể chia đơn vị cồn như sau:

• Một đơn vị cồn tương đương một lon bia 330ml (tuỳ thương hiệu, nhưng thường là khoảng đó).
• Với rượu nhẹ như rượu vang, một đơn vị cồn tương đương một ly nhỏ rượu vang.
• Với rượu mạnh (rượu tây, độ cồn 30-40 độ trở lên), một đơn vị cồn là một ly nhỏ hoặc một “shot” rượu.

Tổng kết lại, người ta thấy rằng: nếu uống đều đặn nhưng không vượt quá mức cho phép, tức là dưới hai đơn vị cồn/ngày với nam và dưới một đơn vị cồn/ngày với nữ thì ít có hại và đôi khi còn có lợi.

Tuy nhiên, rượu bia sẽ trở nên có hại khi uống vượt mức đó, đặc biệt là khi dồn uống vào một lần. Ví dụ, có người nghĩ rằng mỗi ngày được uống hai ly, vậy gom lại cả tuần 14 ly để uống một buổi là được, nhưng thật ra, điều này cực kỳ nguy hiểm. Đó gọi là uống quá chén, gây tổn thương cấp tính nghiêm trọng cho cơ thể.

Khi tiêu thụ lượng lớn rượu bia trong một buổi, cơ thể phải đối mặt với nhiều nguy cơ tổn thương nặng nề, thậm chí cấp tính. Do đó, cần hết sức lưu ý về liều lượng và tần suất nếu vẫn lựa chọn sử dụng rượu bia.

Người uống nhiều rượu bia nên tầm soát như thế nào để phát hiện sớm các tổn thương về gan thận nếu có?

Để giải quyết vấn đề này, trước hết cần hiểu rõ nhu cầu khám và mục tiêu phòng ngừa của từng người. Điều đầu tiên là phải xem xét tiền căn bệnh lý: người đó có mắc các bệnh liên quan đến gan không như viêm gan B, viêm gan C, gan nhiễm mỡ? Có rối loạn chuyển hóa, tăng huyết áp, tiểu đường, mỡ máu, hay đang bị thừa cân, béo phì? Có các bệnh lý liên quan đến dạ dày và đại tràng không? Đây là những hệ cơ quan cần được chú ý đầu tiên.

Với những người sử dụng rượu bia lâu năm, đặc biệt là nghiện rượu, cần lưu ý thêm các vấn đề về thiếu hụt vitamin và vi chất, gây tổn thương hệ thần kinh.

Tại Bernard, nếu khách hàng có nhu cầu kiểm tra sức khỏe do sử dụng rượu bia, quy trình đầu tiên là khám lâm sàng và khai thác bệnh sử để xác định triệu chứng, nguy cơ và các yếu tố liên quan như: thói quen uống rượu bia, mức độ vận động thể chất, hút thuốc, chế độ ăn uống - đặc biệt với người trên 40 tuổi thì cần kết hợp thêm tầm soát ung thư dạ dày, đại tràng, gan, phổi, vì đây là nhóm tuổi bắt đầu có nguy cơ cao. Từ đó, Bernard sẽ xây dựng các gói khám cá thể hóa, phù hợp với từng đối tượng. 

Với người uống rượu bia nhiều năm và đã trên 40 tuổi, dạ dày và đại tràng thường bị tổn thương ít nhiều. Họ có thể bị viêm loét dạ dày, viêm teo niêm mạc dạ dày, nhiễm HP, chuyển sản ruột, hoặc ung thư. Ở đại tràng có thể gặp viêm đại tràng hoặc các bất thường khác. Do đó, những đối tượng này nên được nội soi dạ dày và đại tràng, nhất là khi đã có triệu chứng bất thường.

Tóm lại, điều quan trọng là mỗi người cần biết mình đang ở nhóm nguy cơ nào, có những yếu tố nguy cơ gì và nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn cụ thể. Việc khám sức khỏe cần được thực hiện một cách toàn diện, bởi cùng một triệu chứng như ngứa, nếu người khám đi đến bác sĩ gan, rồi sau đó đi bác sĩ da liễu, rồi bác sĩ thần kinh… mà không có sự liên kết thì rất khó có được bức tranh tổng thể về tình trạng sức khỏe.

Với những người phải sử dụng rượu bia thường xuyên, họ cần làm gì để bảo vệ sức khỏe?

Uống vừa phải: Không dồn quá nhiều rượu vào một ngày. Tốt nhất là không quá 2 đơn vị cồn/ngày đối với nam và không quá 1 đơn vị/ngày đối với nữ. Hạn chế tối đa lượng rượu bia nạp vào. Nếu có uống thì nên tránh các loại rượu quá mạnh.

Không uống rượu bia liên tục hằng ngày: Nên có những ngày nghỉ để cơ thể được hồi phục.

Ăn uống hợp lý khi uống rượu bia: Tránh tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu calo, nhiều dầu mỡ, quá mặn hay cay. Những loại thực phẩm này làm tăng gánh nặng cho hệ tim mạch.

Bảo vệ dạ dày

• Tuyệt đối không uống rượu bia khi bụng đói.
• Nếu đã uống rượu thường xuyên, nên đi khám để kiểm tra có nhiễm vi khuẩn HP hay không và điều trị kịp thời. Vì nếu vừa uống rượu vừa bị nhiễm HP, nguy cơ tổn thương dạ dày sẽ cao hơn nhiều.

Bỏ thuốc lá và duy trì vận động thể chất

• Bỏ hút thuốc vì rượu và thuốc lá là “cặp đôi tai hại” thường đi chung với nhau trong các buổi nhậu.
• Duy trì vận động thể chất ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần với cường độ vừa phải để hạn chế tích lũy mỡ, tránh rối loạn chuyển hóa.

Khám và tầm soát bệnh lý gan/sức khỏe định kỳ

• Dù có chăm sóc sức khỏe đến đâu, cũng cần khám tầm soát định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ. 
• Việc khám nên được thực hiện toàn diện, không nên khám rời rạc từng cơ quan riêng lẻ vì sẽ không có được cái nhìn tổng thể về sức khỏe.

Đặt lịch khám và tầm soát sức khỏe định kỳ tại Bernard Heallthcare qua hotline 028 3535 2468 hoặc đăng ký tư vấn tại đây.